ตตฺถ อุทฺทานคาถา

เทสนา วิจโย ยุตฺติ, ปทฏฺฐาโน จ ลกฺขโณ [ปทฏฺฐานญฺจ ลกฺขณํ (ปี.)];

จตุพฺยูโห จ อาวฏฺโฏ, วิภตฺติ ปริวตฺตโนฯ

เววจโน จ ปญฺญตฺติ, โอตรโณ จ โสธโน;

อธิฏฺฐาโน ปริกฺขาโร, สมาโรปโน โสฬโส – [โสฬส หารา (ปี. ก.)];

[5] ตตฺถ กตเม ปญฺจ นยา?

นนฺทิยาวฏฺโฏ ติปุกฺขโล สีหวิกฺกีฬิโต ทิสาโลจโน องฺกุโสติฯ

ตตฺถ อุทฺทานคาถา

ปฐโม นนฺทิยาวฏฺโฏ, ทุติโย จ ติปุกฺขโล;

สีหวิกฺกีฬิโต นาม, ตติโย โหติ โส นโยฯ

ทิสาโลจนมาหํสุ, จตุตฺโถ นยลญฺชโก;

ปญฺจโม องฺกุโส นาม [ปญฺจมํ องฺกุสํ อาหุ (ปี. ก.)], สพฺเพ ปญฺจ นยา คตาฯ

[6] ตตฺถ กตมานิ อฏฺฐารส มูลปทานิ?

อวิชฺชา ตณฺหา โลโภ โทโส โมโห สุภสญฺญา สุขสญฺญา นิจฺจสญฺญา อตฺตสญฺญา สมโถ วิปสฺสนา อโลโภ อโทโส อโมโห อสุภสญฺญา ทุกฺขสญฺญา อนิจฺจสญฺญา อนตฺตสญฺญา, อิมานิ อฏฺฐารส มูลปทานิฯ ตตฺถ นว ปทานิ อกุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ อกุสลํ สโมสรติฯ นว ปทานิ กุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ กุสลํ สโมสรติฯ

กตมานิ นว ปทานิ อกุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ อกุสลํ สโมสรติ?

อวิชฺชา ยาว อตฺตสญฺญา, อิมานิ นว ปทานิ อกุสลานิ, ยตฺถ สพฺพํ อกุสลํ สโมสรติฯ

กตมานิ นว ปทานิ กุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ กุสลํ สโมสรติ?

สมโถ ยาว อนตฺตสญฺญา, อิมานิ นว ปทานิ กุสลานิ ยตฺถ สพฺพํ กุสลํ สโมสรติฯ อิมานิ อฏฺฐารส มูลปทานิฯ

ตตฺถ อิมา อุทฺทานคาถา

ตณฺหา จ อวิชฺชา โลโภ, โทโส ตเถว โมโห จ;

จตฺตาโร จ วิปลฺลาสา, กิเลสภูมิ นว ปทานิฯ

เย จ สติปฏฺฐานา สมโถ, วิปสฺสนา กุสลมูลํ;

เอตํ สพฺพํ กุสลํ, อินฺทฺริยภูมิ นวปทานิฯ

สพฺพํ กุสลํ นวหิ ปเทหิ ยุชฺชติ, นวหิ เจว อกุสลํ;

เอกเก นว มูลปทานิ, อุภยโต อฏฺฐารส มูลปทานิฯ

อิเมสํ อฏฺฐารสนฺนํ มูลปทานํ ยานิ นว ปทานิ อกุสลานิ, อยํ ทุกฺขสมุทโย; ยานิ นว ปทานิ กุสลานิ, อยํ ทุกฺขนิโรธคามินี ปฏิปทาฯ อิติ สมุทยสฺส ทุกฺขํ ผลํ, ทุกฺขนิโรธคามินิยา ปฏิปทาย นิโรธํ ผลํฯ อิมานิ จตฺตาริ อริยสจฺจานิ ภควตา พาราณสิยํ เทสิตานิฯ

[7] ตตฺถ ทุกฺขสฺส อริยสจฺจสฺส อปริมาณานิ อกฺขรานิ ปทานิ พฺยญฺชนานิ อาการานิ นิรุตฺติโย นิทฺเทสา เทสิตา เอตสฺเสวตฺถสฺส สงฺกาสนาย ปกาสนาย วิวรณาย วิภชนาย อุตฺตานีกมฺมตาย ปญฺญาปนายาติ ยา เอวํ สพฺเพสํ สจฺจานํฯ อิติ เอกเมกํ สจฺจํ อปริมาเณหิ อกฺขรปทพฺยญฺชนอาการนิรุตฺตินิทฺเทเสหิ ปริเยสิตพฺพํ, ตญฺจ พฺยญฺชนํ อตฺถปุถุตฺเตน ปน อตฺเถว พฺยญฺชนปุถุตฺเตนฯ

โย หิ โกจิ สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา เอวํ วเทยฺย ‘‘อหํ อิทํ ทุกฺขํ ปจฺจกฺขาย อญฺญํ ทุกฺขํ ปญฺญเปสฺสามี’’ติ ตสฺส ตํ วาจาวตฺถุกเมวสฺส ปุจฺฉิโต จ น สมฺปายิสฺสติฯ เอวํ สจฺจานิฯ ยญฺจ รตฺติํ ภควา อภิสมฺพุทฺโธ, ยญฺจ รตฺติํ อนุปาทาย ปรินิพฺพุโต, เอตฺถนฺตเร ยํ กิญฺจิ ภควตา ภาสิตํ สุตฺตํ เคยฺยํ เวยฺยากรณํ คาถา อุทานํ อิติวุตฺตกํ ชาตกํ อพฺภุตธมฺมํ เวทลฺลํ, สพฺพํ ตํ ธมฺมจกฺกํ ปวตฺติตํฯ